Wg. Kozieleckiego można mówić o 3 etapach rozwoju samowiedzy:
1) Etap samowiedzy elementarnej. trwa od urodzenia od urodzenia do 4 roku życia. głównymi osiągnięciami na tym etapie jest odkrycie własnej odrębności fizycznej i później psychicznej.
a) Na początku rozwoju D.nie odróżnia siebie od otoczenia, ani od ludzi ani od przedmiotów. Stopniowo ten proces wyodrębniania siebie dokonuje się, a jest to możliwe dzięki pewnym doświadczeniom D. Należą do nich: odczuwanie bodźców dostarczanych przez własny organizm np. głodu, ciepła, doświadczenie z przedmiotami ( dotyk. przedmiotów), manipulowanie przedmiotami.
b) Doznania dotykowe np. głaskanie, przytulanie.
c) Oglądanie siebie w lustrze. Poznawanie własnych cech fizycznych. D. o prawidłowym rozwoju rozpoznaje siebie w lustrze w drugim roku życia. Objawia to radością. W kształtowaniu odrębności fizycznej podobnie jak psychicznej sprzyja także rozwój mowy.
2) Poczucie odrębności psychicznej między 3 a 4 r. ż. Przejawem rozwoju tego uczucia odrębności psych. są reakcje negatywizmu „ ja nie chcę”.
3) 4-11 r. ż. jest etapem samowiedzy zróżnicowanej. Na tym etapie rozwoju wiedzy dominują sądy opisowe. Wiedza o sobie jest jeszcze nieuporządkowana, chwiejna i łatwo ulegająca zmianom. Głównym źródłem informacji o sobie są opinie osób znaczących. Począwszy od okresu szkolnego w wiedzy o sobie pojawiają się nowe elementy związane z realizowaniem nowych zadań rozwojowych.
4) Dojrzałe początki przypadają na okres dorastania. Począwszy od tego wieku wiedza o sobie dotyczy nie tylko tego co było i co jest, ale także tego jaki będę w przyszłości. W okresie dorastania możemy już wyraźnie zauważyć istnienie tzw. „Ja edalnego”. Ja idealne- jakim chciałbym być w okresie dorastania?
Samowiedza pełni 4 funkcje:
a) funkcja poznawcza- samowiedza pozwala nastolatkom zrozumieć siebie, zaspokoić swoją ciekawość dotyczącą samego siebie, zobaczyć siebie na tle innych.
b) f. instrumentalna tzn. że samowiedza jest instrumentem pomagającym w podjęciu decyzji o przyszłym życiu np. wyborze zawodu, szkoły.
c) f. motywacyjna związana jest z relacją Ja realnym i ja idealnym. Jeżeli ta rozbieżność nie jest zbyt duża to motywuje do pracy nad sobą.
d) f. generatywna- dzięki myśleniu abstrakcyjnemu wiedza o sobie jest generatorem wiedzy o człowieku w ogóle.
CZYNNIKI ROZWOJU SAMOWIEDZY
1) Opinie osób znaczących
2) Porównywanie siebie z innymi
3) Rezultaty własnych działań
A1 Pierwszy czynnik pojawia się najwcześniej. Otoczenie- osoby znaczące udzielają dziecku informacji o nim samym i to zarówno w sposób werbalny i niewerbalny. W najwcześniejszych fazach dziecko jest bezbronne. Zapisuje informacje (o sobie przekazywane przez osoby znaczące) w pamięci bez weryfikacji.
A2 Porównywanie siebie z innymi (rówieśnikami) pod względem wyglądu, osiągnięć, umiejętności, odbieranej sympatii ze strony innych. Na podstawie porównań formułowane są sądy o sobie samym. Dla poczucia własnej wartości ważne jest z kim się dziecko porównuje i pod jakim względem.
A3 Rezultaty własnych działań, a więc odczuwanie bycia sprawcą czegoś nie tylko bogaci wiedzę o sobie, ale także pozwala weryfikować opinię innych na temat dziecka.
CZYNNIKI ZAGRAŻAJĄCE ROZWOJOWI STRUKTURY JA
1) bezosobowe (przedmiotowe traktowanie dziecka) kiedy nie ma możliwości o niczym decydować.
2) koncentrowanie się osób znaczących na brakach dziecka, na jego niedoskonałościach i przypisywanie znaczenia mniejszym stronom dziecka,
3) nadmiar opieki, nadmiar kontroli nad dzieckiem- przetresowanie,
4) nieliczenie się z możliwościami dziecka tzn. stawanie wymagań zbyt dużych, albo zbyt małych,
5) brak akceptacji dziecka, obojętność czy wrogość w stosunku do dziecka,
6) brak stabilności warunków życia.