Filozofia człowieka to
I - zagadnienie istoty człowieka, jego cech i właściwości, jego natura, jego byt, jego ciało i dusza
II - zagadnienie pozycji (miejsca) i roli człowieka w świecie
III - zagadnienie intelektu jako władzy poznawczej, specyfiki ludzkiego poznania
IV - zagadnienie stosunku człowieka do wytworów własnych działań
V - zagadnienie pozycji samoświadomości w ludzkim bycie
oraz wiele innych zagadnień związanych z problemem sensu życia, istnienia, szczęścia, wolności człowieka jak i jego śmierci.
Filozofowanie istniało od początku myśli człowieka, a wizerunek i kierunek filozofowania uwarunkowany był zawsze czasem i miejscem w historii istnienia.
W zależności od kultury społecznej, bytu, świadomości filozofowanie zmierzało w różnych kierunkach np. religijnym, kulturowym, politycznym, ekonomicznym itp.
Ciągłe filozoficzne dociekania nad człowiekiem były rozmaicie rozwiązywane, co jednak nigdy nie doprowadziło do ostatecznej odpowiedzi na pytanie kim jest człowiek. Stąd też na przestrzeni historii świata powstało wiele koncepcji człowieka uzależnionych od sposobu samego rozumowania pojęcia filozofii.
Wracając do tematu marksistowskiej koncepcji człowieka należy przypomnieć czas i miejsce powstania filozoficznego poglądu marksizmu.
Lata 1818 – 1883 Europa, Niemcy to czas i miejsce życia i twórczości filozofa, ekonomisty, przywódcy, teoretyka rewolucyjnych ruchów robotniczych Karola Marksa.
Po wieloletniej obserwacji i badaniu zjawisk gospodarczych w Europie Marks podjął ostrą krytykę kapitalistycznego systemu gospodarki rynkowej, dążąc do stworzenia podstaw nowej teorii ekonomicznej.
- Co spowodowało tak silne dążenie do zmian ? Chęć zerwania z filozofią i utworzenie nowej nauki opartej na dotychczasowych dokonaniach filozofii.
- Co kierowało Marksem ku zmianie ? Przede wszystkim względy propagandowe, a tym samym odrzucenie wiary, ucieczka w ateizm.
Cytat :” Chcę się zemścić na tym, który panuje tam w górze” „ Z wyzwaniem rzucam światu w twarz rękawicę i obserwuję jak opada ten karłowaty olbrzym. Jednak jego upadek nie uciszy mojej nienawiści. Podobny Bogu będę błąkał się wśród obłoków świata i dając moim słowom siłę działania, czuję się równy Stwórcy” „Komunizm zaczyna się od ateizmu” „Naszym wrogiem jest Bóg. Nienawiść do Boga jest początkiem wszelkiej mądrości”
Służąca o Marksie po jego śmierci: „On był człowiekiem bogobojnym. Kiedy był bardzo chory modlił się sam jeden w swoim pokoju, przed zapalonymi świecami i czoło przewiązywał opaską”
Karol Marks wraz z Fryderykiem Engelsem chcieli przedstawić swoją koncepcję jako coś zupełnie nowego i szczerze sądzili, że zrywają ze spekulacjami dawnej filozofii tworząc autentyczną wiedzę o rzeczywistości.
Wspominam ten fakt, gdyż jak wielu z nas, i ja sama wielokrotnie zastanawiałam się nad sensem tej filozofii. Teraz postaram się podsumować zebrane zagadnienia na temat poszczególnych koncepcji marksizmu.
Koncepcja materialistyczna – teoria alienacji i istoty człowieka.
Świat jest materialny – istnieje tylko materia rządząca się prawami dialektycznymi.
Istota człowieka to twórcza i uspołeczniona praca, ludzka działalność przedmiotowa będąca powołaniem i spełnieniem człowieka, a wraz z powstaniem innych form kultury ludzkość staje się bytem samym w sobie i dla siebie ( powszechna wspólnota).
Jak to rozumieć:
- Działalność ludzka w ramach całego gatunku przekształcająca materialnie świat.
- Praca, produkcja jest najważniejszą formą urzeczywistnienia ludzkiej działalności.
- Postulat uspołecznienia pracy wynikający z dyrektyw społecznych (czyli demokracji, równości, sprawiedliwości, wolności) odnoszących się do jednostki (uznanie wartości człowieka). - brak uczuć
Alienacja – wyobcowanie, uczuciowa separacja jednostki w teorii Marksa to twórcza i uspołeczniona praca będąca fundamentem stosunków międzyludzkich, odejście od przyrody, natury i samego siebie.
Marks twierdzi: praca w kapitalistycznym porządku społeczno ekonomicznym jest zaprzeczeniem prawdziwego ludzkiego powołania, brak uspołecznienia.
Wg Karola Marksa Alienacja to:
· Samorealizacja przez pracę ( jedyny cel )
· Praca nie dla zysku lecz dla określonych wartości użytkowych – w przeciwnym razie praca jest wypaczeniem pracy prawdziwie ludzkiej
· Uzewnętrznienie sił i zdolności tkwiących w człowieku (wykazane w człowieku a nie w przedmiocie do sprzedania)
· Stosunki międzyludzkie winny polegać na harmonijnej i braterskiej współpracy a nie na konkurencji
Produkcja towarowa jest bowiem wyalienowaną formą ludzkiej pracy, gdzie człowiek nie znajduje zaspokojenia w szerszym kontekście.
Wyalienowane społeczeństwo : Państwo - nie jest wspólnotą Rodzina – jest tylko spółką
Stosunki międzyludzkie – to transakcje lub zwierzęce reakcje.
Dlaczego akurat tak ? (1845-1846r) Marks zakłada, że przejście przez alienację jest nieuchronnym ludzkim losem.
Zasada uspołecznienia produkcji, jest siłą napędową historii. Ludzkość musi przejść przez wszystkie etapy rozwoju (chociaż niektóre oddalają się od celu) bowiem przygotowuje warunki do przyszłego zwycięstwa ( Najpierw proponował alienację, po czym jak prorok ogłasza konieczność przeistoczenia).
Całkowity zanik alienacji możliwy jest tylko gdy, osiągnięty zostanie odpowiedni poziom sił wytwórczych i odpowiedni poziom rozwoju świadomości, a na stąpi to dopiero wtedy, gdy w ramach komunistycznej współpracy człowiek będzie mógł działać w sposób twórczy, uspołeczniony. Może to nastąpić tylko poprzez czyn rewolucyjny dokonany przez proletariat, uzyskując prawidłowy byt człowieczeństwa – występuje tu zjawisko filozoficznej spekulacji, bowiem sama teoria alienacji jest forma fałszywej świadomości czyli ucieczka od realnego świata w sferę spekulowanej fantazji.
Marks dokonuje autokrytyki proponowanej przez siebie alienacji, lecz nie wycofuje się z niej, jedynie przekształca ją w inaczej pojmowane zapatrywania na problemy społeczno ekonomiczne – powstaje nowa teoria.
II KONCEPCJA EKONOMICZNA - teoria rynku
Jest to teoria tworzona przez dojrzałego Karola Marksa. Teoria ta odrzuca alienację, przedstawia natomiast rozwój form produkcji społecznej jako bazę a stosunki społeczne, poglądy i idee jako nadbudowę, która jest rezultatem warunków materialnych bowiem byt określa człowieka.
Ludzie realizując swe zamiary doprowadzili do powstania stosunków produkcji odpowiadającym określonemu rozwojowi materialnych sił wytwórczych.
Marks wyjaśnia, społeczeństwo musi się przekształcić w formę komunistyczną przy pomocy sił wytwórczych i praw rozwoju czyli:
· Siły wytwórcze będące wynikiem ludzkiej działalności przybrały kształt rzeczowy – istnieją i rozwijają się własnym rytmem.
· Ze względu na konieczność historyczną nieuchronne są przemiany bazy ekonomicznej i społecznej oraz nadbudowy, która jest rezultatem warunków materialnych. (dopuszcza odmienność w związku z przemijaniem)
Marks przedstawia:
- realizację projektu filozoficznego, w którym dąży do wyjaśnienia
- całokształtu ludzkiego życia
- form ludzkiej aktywności, rozpatruje
- ekonomię, gospodarkę, stosunki prawne i polityczne a nawet
- sposób myślenia i odczuwania (coś całkowicie odmiennego)
- dąży do uzyskania efektu propagandowego przedstawiając formę kapitalizmu jako nienaturalną i odwieczną natomiast komunizm jako nieuchronność historyczną. (kapitalizm zły, komunizm idealny).
Teoria rynku to wizja człowieka poddanego sile stosunków produkcji to – ludzie nie panują nad tym co sami stworzyli, system produkcji rządzi się swoimi prawami. Rozpatrywanie nadprodukcji jako granic świadczących o ograniczoności charakteru kapitalistycznego sposobu produkcji – kapitalista ma władzę nad ludźmi ale nad nim władzę ma sam kapitał i prawa które nim rządzą.
Przykłady tez:
۰ formacja społeczna – zmiany całokształtu egzystencji
۰ produkcja duchowa – wyobrażenia, myślenie
۰ depersonalizacja – człowiek jako towar
۰ eksploratorski stosunek do przyrody i człowieka.
III TEZA – teoria walk klasowych
Karol Marks wdraża radykalnie nową propozycję uprawiania filozofii. Nowa teoria pozbawiona jest wizji rzeczywistości społeczno-gospodarczej jako bytu przedmiotowego. Teraz teoria walk klasowych głosi, że owa rzeczywistość ma przedmiotowy charakter i jest wynikiem czyichś działań.
Główne twierdzenia teorii walk klasowych:
- Rzeczywistość społeczno-ekonomiczna jako twór przedmiotowy:
- Odrzucenie poprzednich teorii alienacji i rynku (czyli prawa niezamierzonych skutków ludzkich działań) w zamian za tę tezę o przedmiotowym charakterze rzeczywistości społeczno-ekonomicznej, gdzie rynek jest pojęciem ideologicznym.
- Walka klas jako motor i treść dziejów.
· Strukturę społeczeństwa tworzą klasy społeczne, stany i grupy społeczne, uciekając od przemocy między sobą wchodzą w określone, konieczne, niezależne od ich woli stosunki produkcji, które odpowiadają określonemu rozwojowi materialnych sił wytwórczych.
- Teza partykularyzmu
· Kształt budowli społecznej jest w całości określany przez walkę interesów klasowych. Produkcja jest formą zamaskowanego panowania klasowego – sposób realizacji partykularnych interesów. Raz rozpoczęty proces produkcji staje się rzeczywistą potrzebą wszystkich (znika odczucie przymusu jest narzucona potrzeba)
- Interes jako podstawowa kategoria badawcza teorii walk klasowych
· Interesy pojęte jako faktycznie respektowane wartości, których odniesieniem przedmiotowym jest odpowiednie ukształtowanie całej struktury ekonomiczno-społecznej (jeżeli grupa lub jednostka działa zgodnie z tak rozumianymi wartościami, działa w swoim interesie).
Jak można zauważyć w przedstawionym powyżej referacie opinie i sądy o
marksistowskich koncepcjach człowieka są różne w zależności od czasu w którym są rozpatrywane, od punktu widzenia zgodnego ze światopoglądem i intelektem poszczególnych osób. Ile osób zainteresowanych tą filozofią, tyle różnych opinii. Jeśli jednak przez filozofię Rozumie się wiedzę o człowieku w świecie, jeśli uzna się, że filozofia zmierza do objaśnienia całokształtu ludzkiego życia, to marksizm okazuje się w pełnym tego słowa znaczeniu teorią filozoficzną i w żadnym, wypadku nie wolno nam ujmować dorobku Karola Marksa.
Bibliografia:
- Filozofia współczesna – Andrzej Miś
- Słownik socjologiczny – Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki
- Encyklopedia popularna PWN
- Filozoficzne koncepcje człowieka – Ewa Starzyńska-Kościuszko
- Encyklopedia Multimedialna PWN
- Wielka Internetowa strona komunistyczna
Wiele różnych prac publikowanych w internecie