Dojrzewanie biologiczne i związany z nim rozwój psychiczny obejmuje wiek od około 11-12 roku życia do około 18-19 roku życia, przy odchyleniach indywidualnych tak w jedną jak i w drugą stronę. W polskiej psychologii stosuje się najczęściej nazwę w i e k d o r a s t a n i a.
Okres ten obejmuje dwie fazy, które w przybliżeniu oddziela 16 rok życia.
Faza I - zwana dojrzewaniem, pokwitaniem, faza biologiczna – charakteryzuje
się ogólnym niezrównoważeniem, wyrażającym się w nadmiernej
reaktywności.
Faza II - o ile procesy biologiczne są ustabilizowane, to próby samodzielnego
kształtowania własnego życia ,czyli poszukiwanie wyjścia z chaosu
przeżyć i niezrównoważonych działań.
Urok młodości to e m o c j e. Barwę i intensywność przeżyć z czasów
młodości pamięta się przez całe życie.
Pod względem formalnym w emocjach wyróżniamy:
- pobudzenie emocjonalne i tzw.
- znak emocji / + przyjemne, - przykre /
- jakość – np. radość i miłość to nie to samo, chociaż zbliżone pobudzenie i znak taki sam.
Nietrudno zauważyć, że w okresie dorastania pobudzenie emocjonalne jest bardzo nasilone. Uzewnętrznia się to w intensywności zachowania widocznej
gdy młodzież jest w grupie; hałaśliwy śmiech, pokrzykiwania, popychanie się – w domu mówią podniesionym głosem, trzaskają drzwiami, żywiołowo okazują radość i zmartwienie. Widoczna jest duża chwiejność emocji, zwłaszcza w
I fazie: po żywiołowej radości młodzik pogrąża się w smutku.
Ta chwiejność emocjonalna niejednokrotnie utrudnia rozumienie dorastających.
Niewielki to jeszcze problem wychowawczy gdy przejaw pobudzenia emocjonalnego jest uzewnętrzniony, gorzej bywa gdy pobudzenie emocjonalne wywołane jest wewnętrznymi przeżyciami, a na zewnątrz maskowane. Tłumione stany intensywnego pobudzenia mogą być podłożem nerwic.
Wspomnieć należy tu, że młodzież często ukrywa swoje uczucia z potrzeby intymności i z buntu przeciw wtrącaniu się dorosłych.
Jeśli idzie o znak emocji to literatura psychologiczna mówi
/ np. Przetacznikowa/, że zależy on głównie od doświadczeń dorastającego. Gdy może on swe dążenia realizować, gdy ma sukcesy, gdy jest akceptowany i rozumiany – to przeważają emocje dodatnie. Jednakże w I fazie dorastania występuje większa zmienność znaku emocji, ponieważ w tej fazie jest intensywniejszy rozwój fizyczny, wzmożona pobudliwość nerwowa , i wciąż jeszcze mała zdolność do kontroli.
Gdy chwiejność emocjonalna powoli ustępuje pojawia się skłonność do nastrojów – zwłaszcza u dziewcząt.
Nastroje to słabo nasilone stany emocjonalne o niejasnej, nieokreślonej treści. Powstają niekiedy na tle hormonalnych przemian ustroju, bądź po przeżyciu doznanym wcześniej, oddalonym.
Odrębną kategorią emocji poprzez swój związek z procesami umysłowymi stanowią uczucia. Przeżywamy je świadomie, często w formie bardziej złożonej np. uczucie żalu, tęsknoty, uczucie winy....
Uczucia zależą przede wszystkim od rodzaju bodźców wywołujących oraz od potrzeb je pobudzających. Charakterystyczne dla dorastających są uczucia przeciwstawne ; gdy zarazem przeżywa się radość i smutek, miłość i nienawiść.
Przeciwstawne /ambiwalentne /uczucia zdają się wynikać z nieustalonego systemu wartości młodego człowieka.
Dla młodzieży w tym okresie charakterystyczny jest wzrost uczuć społecznych czyli takich, których źródłem są sytuacje społeczne. Często mają silne zabarwienie dodatnie lub ujemne np. zwycięstwo w rywalizacji sportowej, pozytywna ocena w szkole albo wstyd, lęk, zazdrość. Szczególnie często pojawia się lęk i gniew. Mają one różną postać i nasilenie... od nieśmiałości, poprzez drżenie dłoni, rumieńce na twarzy i szyi, lęk przed niepowodzeniem...Specyficzną kategorią lęków są lęki szkolne, których źródłem są interakcje nauczyciel – uczeń.
Gniew z kolei u dorastających zaliczamy do zachowań agresywnych. W tym okresie stwierdza się wyraźną dynamikę zachowań agresywnych. Wśród młodych gniew jest jawny i infantylny, wyrażany poprzez płacz, tupanie nogami, trzaskanie. U starszych / II faza/ te zachowania poddane są kontroli, a przyjmują postać tylko burkliwego odzywania się, niespokojnym chodzeniem, zaciskaniem pięści albo dąsaniem się, albo zaciętym milczeniem. Reakcje gniewu zmniejszają się chociaż w ciągu całego życia u człowieka występują duże różnice indywidualne w przejawach agresywności. Dlatego trudno na podstawie agresywnych zachowań w okresie dorastania przewidywać późniejsze zachowania.
A związki międzyosobnicze? Czyż nie są źródłem silnych, często przez całe życie pamiętanych uczuć?
Miłość i przyjaźń obok uniesień radosnych bywa źródłem zazdrości lub zawiści.
Intensywną barwę mają zwłaszcza związki przyjaźni między dziewczętami. Ileż udręk, niepewności i obaw zawiera młodzieńcza miłość. Jest często krucha, ale ma niezapomnianą wartość.
Na okres dorastania przypada także kształtowanie się tzw. Uczuć wyższych. Zalicza się do nich uczucia estetyczne, moralne, patriotyczne, religijne.
Czasami uczucia te bywają maskowane, bowiem młodzież wstydzi się wielkich słów i dramatycznych gestów. Bywa, że są skupieni i cisi a tylko blask ich oczu pozwala się domyśleć co czują.
Rozwój uczuć w okresie dorastania idzie w kierunku dojrzałości uczuciowej, jest to przejście od nie kontrolowanego uzewnętrzniania uczuć do poddania ich kontroli, od nieopanowanego ulegania uczuciom do ich opanowania, od egocentryzmu do socjocentryzmu. Pełnej dojrzałości nie osiąga się w okresie dorastania, jej ukształtowanie przypada na lata dalsze a i wtedy ludzie uzyskują to w różnym stopniu i w różnym zakresie.
Bibliografia;
1.Maria Przetacznikowa „ Rozwój i wychowanie dzieci i młodzieży w średnim wieku szkolnym”
2.Maria Żebrowska – red. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży
3. Irena Obuchowska – „Psychologia rozwojowa dla rodziców”